Naast Luxemburg zijn België en Nederland de enige Europese landen waar psychisch lijden ten gevolge van een somatische of psychiatrische stoornis erkend wordt als geldige reden voor euthanasie. Het belangrijkste argument daarvoor is dat het lijden van psychiatrische patiënten even ondraaglijk kan zijn als het somatisch lijden van patiënten. Niet enkel de aard en oorsprong van het lijden, ook de langere levensverwachting maakt echter dat euthanasie voor psychisch lijden over het algemeen toch minder aanvaard wordt. Tegenstanders argumenteren vaak dat suïcidepreventie net het hoofddoel is van de zorg voor psychiatrische patiënten, waardoor het onlogisch lijkt om mensen te helpen uit het leven te stappen.
In België heeft men, net als recentelijk in Nederland, de euthanasie aanvragen, procedures en outcomes onder de loep genomen. In Nederland keek men naar alle aanvragen die bij de Levenseindekliniek terecht kwamen, wat betekende dat deze aanvragen al eens waren afgewezen (Snijdewind, Willems, Deliens, Onwuteaka-Philipsen, & Chambaere, 2015). Daar concludeerde men dat mensen met een psychologische aandoening als aanvraagreden de grootste kans op afwijzing hadden (5% van 121 aanvragen werden ingewilligd). De studie uit België had een heel andere opzet. Het betrof hier een retrospectieve analyse van 100 dossiers van patiënten die een euthanasie-aanvraag deden specifiek op grond van ondraaglijk en onbehandelbaar psychisch lijden, die terecht kwam in een ambulante psychiatrische klinische setting (Thienpont et al., 2015).
Het gaat om een groep van 23 mannen en 77 vrouwen van gemiddeld 47 jaar. De meesten van hen (n=55) werden verwezen door hun behandelaar (huisarts, psycholoog of psychiater) of door LEIF (LevensEinde Informatie Forum, n=36). LEIF is een Belgisch initiatief van mensen en verenigingen die streven naar een waardig levenseinde voor iedereen, waarbij respect voor de wil van de patiënt voorop staat. 90 van hen hadden meer dan 1 psychiatrisch probleem. De meesten hadden een therapieresistente depressie (n=58) en/of een persoonlijkheidsstoornis (n=50). Van de 100 aanvragen werd er bij 38 verdere diagnostische oppuntstelling of behandeling voorzien.
In totaal werden 48 van de aanvragen aanvaard en werden er daarvan 35 effectief uitgevoerd. Van de 13 overgebleven patiënten werd de procedure voor 8 van hen uitgesteld omdat het hebben van de optie hen als het ware voldoende gemoedsrust gaf om verder te leven. Aan het eind van de studie (die werd uitgevoerd tussen 2007 en 2011) waren er uiteindelijk 43 van de 100 mensen overleden. Naast de 35 personen die overleden door euthanasie, was de belangrijkste doodsoorzaak van de andere overledenen suïcide.
Op het eerste zicht lijkt de kans op aanvaarding van een euthanasieverzoek gebaseerd op ondraaglijk en onbehandelbaar psychisch lijden aanzienlijk kleiner te zijn in Nederland dan in België (5% tov 48%). Echter, de aanvragen die bij de Levenseindekliniek in Nederland terecht kwamen waren al eens afgewezen. De procedureverschillen tussen de landen kunnen ook meespelen. In Nederland werkt men met zogenaamde SCEN-artsen (Steun en Consultatie bij Euthanasie in Nederland) dewelke de aanvragen beoordelen. Wanneer ze de aanvraag niet inwilligen stopt het, daar waar men in België gewoon de goedkeuring van 2 artsen nodig heeft die de vraag redelijk en medisch verantwoord vinden. Men zegt daarom soms dat er in België kan worden geshopt.
Het blijft volgens de auteurs een delicate zaak. Enerzijds moet er voldoende tijd zijn om aan alle legale en medische voorwaarden te voldoen, anderzijds moet er worden opgetreden voordat het lijden een ondraaglijk niveau bereikt en resulteert in suïcide. Daarnaast is ondraaglijk lijden een concept dat in de literatuur niet duidelijk wordt gedefinieerd. Wat de beslissing verder compliceert is het feit dat het niet steeds evident is het onderscheid te maken tussen suïcidaliteit als symptoom van een psychiatrische stoornis en een weloverworgen euthanasieverzoek. De auteurs roepen daarom op om elk euthanasieverzoek te beschouwen als een verzoek om effectieve en verregaande behandeling, en vragen om daaraan gehoor te geven.
- Snijdewind, M. C., Willems, D. L., Deliens, L., Onwuteaka-Philipsen, B. D., & Chambaere, K. (2015). A Study of the First Year of the End-of-Life Clinic for Physician-Assisted Dying in the Netherlands. JAMA Internal Medicine, 1–8.
- Thienpont, L., Verhofstadt, M., Van Loon, T., Distelmans, W., Audenaert, K., & De Deyn, P. P. (2015). Euthanasia requests, procedures and outcomes for 100 Belgian patients suffering from psychiatric disorders: a retrospective, descriptive study. BMJ Open, 5(7), e007454.
Bron: dejongepsychiater.nl