De klus is nog niet geklaard, constateert het Trimbos-instituut in de laatste, afsluitende editie van de Landelijke Monitor Ambulantisering en Hervorming Langdurige GGZ.
De monitor verschijnt acht jaar nadat de overheid met samenwerkingspartners het beleidsstreven lanceerde om de zorg meer ambulant te maken. Doel was de zorg zoveel mogelijk in de eigen omgeving van de cliënt te organiseren, met een betere, regionale domeinoverstijgende samenwerking.
Minder bedden
De monitor laat zien dat één van de voornemens duidelijk is gerealiseerd: het aantal bedden in psychiatrische ziekenhuizen is tussen 2008 en 2019 met ruim 30% afgenomen. Toch staat dat niet voor een substantiële ambulantisering. Want in dezelfde periode steeg een andere vorm van verblijf, het beschermd wonen, met ruim 50%. Het totaal aantal psychiatrische opnames daalde weliswaar, maar het aantal onvrijwillige opnames is gestegen. Per saldo is het totale aantal verblijfsmogelijkheden niet gedaald. Het karakter van de opvang is alleen veranderd.
Logica ontbreekt
De verwachting in het bestuurlijk akkoord van 2012 dat met het verminderen van de psychiatrische beddencapaciteit direct ook meer budget voor ambulante zorg beschikbaar zou komen, bleek niet reëel. Het duurde een paar jaar voordat de ambulante versterking op gang kwam. In het patroon van de toename van de ambulante zorg dat zich vervolgens voltrok, kunnen de onderzoekers van het Trimbos-instituut onvoldoende logica ontdekken. Zo is het bijvoorbeeld niet zo dat de uitgaven aan ambulante zorg juist toenemen in regio’s waar de beddencapaciteit het meest afnam.
Bovendien kreeg de diagnosegroep die het meest in het psychiatrisch ziekenhuis te vinden was, mensen met een psychotische aandoening, juist eerder minder dan meer intensieve ambulante zorg. Andere diagnosegroepen ontvingen de extra aandacht wél. De onderzoekers vragen zich af of goede zorg voor mensen met een psychotische aandoening wel voldoende is gewaarborgd.
Panel
Via het Panel Psychisch Gezien, een panel van het Trimbos-instituut van rond de 1.500 mensen met ernstige psychische problematiek, wordt in de monitor gevolgd of een andere missie van het bestuurlijk akkoord realiteit wordt: meer herstel en participatie van mensen met psychische problemen in de samenleving. Door de jaren heen waren er gemiddeld gesproken bescheiden veranderingen in welzijn en participatie. Tijdens de coronacrisis is de beperkte winst op sommige fronten onder druk komen te staan. Het niveau van participatie, bijvoorbeeld in betaald werk, is nu lager dan bij de start van de monitor in 2015. Wel zijn de panelleden tijdens de coronacrisis positiever over hoe hulpverleners op hun behoeften inspelen.
Geen plan
“Terugkijkend valt op dat stakeholders van hoog tot laag zagen dat het proces niet naar wens verliep, maar zich binnen het eigen kader niet bij machte voelden om het tij te keren”, aldus Hans Kroon, projectleider van de monitor. “Er was wel een globale visie, maar geen plan. De landelijke overheid had bedacht dat dat plan in de regio moest worden gemaakt, maar op de werkvloer hadden professionals het te druk voor protest en innovatie, en de financiers (zorgverzekeraars en gemeenten) konden ieder voor zich wel op kwantiteit, maar niet op kwaliteit en goede samenwerking sturen.”
Rem in plaats van stimulans
Monitoring over acht jaar ambulantisering laat zien dat de financieringskaders nog steeds belemmerend zijn voor daadwerkelijke integrale zorg en ondersteuning. De ambitie van het ambulantiseringsproces is in de praktijk onvoldoende over de domeinen heen gegaan. Integrale zorg en ondersteuning is gebaat bij flexibiliteit binnen en tussen de financiële kaders. Het is onder de huidige condities mogelijk om lokaal samenhangende, passende zorg te bieden. Maar het huidige stelsel is eerder een rem dan een stimulans voor opschaling van goede voorbeelden. Dit wordt al langere tijd geconstateerd, dus kennelijk is een grondiger vernieuwing nodig.
Product Landelijke Monitor Ambulantisering en Hervorming Langdurige GGZ 2020 2021 >>>
Bron: trimbos.nl